អញ្ញសមានាចេតសិក ១៣
តាមបែបលោកគ្រូ ប៊ុត សាវង្ស — រចនាប័ទ្ម Smart-Book សម្រាប់សិក្សា និងបង្ហាញក្នុងប្លុក
01 ផស្សៈ (Phassa)
អត្ថន័យ៖ ការប៉ះពាល់រវាង អារម្មណ៍–ញានៈ–វិញ្ញាណ ដែលបើកចិត្តឲ្យទទួលស្គាល់។
ឧទាហរណ៍៖ ភ្នែកឃើញរូប → កើតផស្សៈ → ចិត្តដឹងថា “ឃើញ”។
តួនាទី៖ ជាចំណុចចាប់ផ្តើមនៃបទពិសោធន៍ទាំងអស់។
02 វេទនា (Vedanā)
អត្ថន័យ៖ អារម្មណ៍រីករាយ ឈឺចាប់ ឬមធ្យមដែលកើតពីផស្សៈ។
ឧទាហរណ៍៖ ស្តាប់សំឡេងល្អ → មានវេទនារីករាយ។
តួនាទី៖ ជាមូលដ្ឋាននៃចិត្តចង់/មិនចង់។
03 សញ្ញា (Saṅñā)
អត្ថន័យ៖ ការស្គាល់–ចងចាំសញ្ញា និងទម្រង់របស់អារម្មណ៍។
ឧទាហរណ៍៖ ឃើញផ្កាលើកមុន → ក្រោយមកស្គាល់ថា “ផ្កា”។
តួនាទី៖ ជាធាតុធ្វើឲ្យអភិវឌ្ឍការស្គាល់ជាបន្តបន្ទាប់។
04 ចេតនា (Cetanā)
អត្ថន័យ៖ ការចង់ ឬបំណងជំរុញសកម្មភាព — “មាតាแห่งកម្ម”។
ឧទាហរណ៍៖ ឃើញអ្នកត្រូវជួយ → កើតចេតនាជួយ។
តួនាទី៖ គ្រប់សកម្មភាពល្អ/អាក្រក់សុទ្ធតែមានចេតនានាំមុខ។
05 ឯកគ្គតា (Ekaggatā)
អត្ថន័យ៖ ភាពផ្តោតចិត្តមួយក្បាល (សមាធិមូលដ្ឋាន)។
ឧទាហរណ៍៖ ធ្វើការដោយមិនរអិលគំនិត។
តួនាទី៖ ឲ្យសកម្មភាពមានប្រសិទ្ធភាព។
06 ជីវិតិន្រ្ទិយ (Jīvitindriya)
អត្ថន័យ៖ ថាមពលរក្សាជីវិតចិត្ត និងចេតសិក។
តួនាទី៖ ឲ្យសមាសធាតុផ្លូវចិត្តដំណើរការបានតស៊ូ។
07 មនសិការៈ (Manasikāra)
អត្ថន័យ៖ នាំចិត្តទៅកាន់អារម្មណ៍ (ការចាប់អារម្មណ៍)។
ឧទាហរណ៍៖ យកចិត្តស្តាប់ → មនសិការៈដឹកនាំចិត្តទៅស្តាប់។
08 វិតក្កៈ (Vitakka)
អត្ថន័យ៖ បើកផ្លូវគិត/ដាក់អារម្មណ៍ចូលចិត្ត (initial application)។
តួនាទី៖ ចាប់ផ្តើមដំណើរការគំនិតលើអារម្មណ៍។
09 វិចារៈ (Vicāra)
អត្ថន័យ៖ ពិចារណា ជ្រៅលើអារម្មណ៍ដែលបានចាប់យក (sustained application)។
តួនាទី៖ វាយតម្លៃ/រកហេតុផលឲ្យច្បាស់។
10 អធិមោក្ខៈ (Adhimokkha)
អត្ថន័យ៖ ផ្ដាច់ចិត្ត/សម្រេចចិត្ត ដោយមិនសង្ស័យ។
សារៈសំខាន់៖ ឲ្យចិត្តជឿជាក់ មិនរអិលរអាល។
11 វីរិយៈ (Vīriya)
អត្ថន័យ៖ កម្លាំងប្រឹងប្រែង ខិតខំអស់ចិត្តអស់កម្លាំង។
សារៈសំខាន់៖ ជាថាមពលចលករនៃការរីកចម្រើន។
12 បីតិ (Pīti)
អត្ថន័យ៖ ភាពរីករាយ ចម្រើនសេចក្ដីរីកសប្បាយក្នុងចិត្ត។
តួនាទី៖ បង្កើនថាមពលក្នុង និងជាមូលដ្ឋានសមាធិ។
13 ឆន្ទៈ (Chanda)
អត្ថន័យ៖ ចំណង់ចង់/បំណង ចាប់ផ្តើមគ្រប់សកម្មភាពល្អ។
សារៈសំខាន់៖ គ្មានឆន្ទៈ គ្មានការចាប់ផ្តើម។
Tags:
Abhidhamma