ភាពខុសគ្នាសាមញ្ញរវាង សតិ និង បញ្ញា តាមទស្សនៈវិទ្យាសាស្ត្រ
សួស្តី! សំណួររបស់អ្នកគឺអំពីការពន្យលភាពខុសគ្នារវាង សតិ (Sati - mindfulness ឬការយកចិត្តទុកដាក់) និង បញ្ញា (Panna - wisdom ឬការយល់ដឹងស៊ីជម្រៅ) ក្នុងទស្សនៈពុទ្ធសាសនា ដោយប្រើវិធីសាស្ត្រវិទ្យាសាស្ត្រ ដើម្បីធ្វើឱ្យងាយស្រួលអភិវឌ្ឍក្នុងសង្គម។ ខ្ញុំនឹងពន្យលដោយសាមញ្ញ ប្រើតារាងសម្រាប់ការប្រៀបធៀប និងផ្តោតលើការអនុវត្តជាក់ស្តែងដែលអាចអនុវត្តបានក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃ ដូចជាការអប់រំ ការងារ និងសហគមន៍។ ទិន្នន័យនេះផ្អែកលើការស្រាវជ្រាវវិទ្យាសាស្ត្រដូចជាវិទ្យាសាស្ត្រសរសៃប្រសាទ (neuroscience) និងចិត្តវិទ្យា។
និយមន័យខ្លីៗ
- សតិ (Sati): គឺការយកចិត្តទុកដាក់យ៉ាងស្មោះត្រង់លើសេចក្តីកើតមានបច្ចុប្បន្ន ដូចជាសកម្មភាពរាងកាយ អារម្មណ៍ និងគំនិត ដោយមិនចេញឆ្ងាយទៅអតីតកាលឬអនាគត។ វាជាមូលដ្ឋានសម្រាប់ការសង្កេតដោយមិនសង្ស័យ។
- បញ្ញា (Panna): គឺការយល់ដឹងស៊ីជម្រៅអំពីធម្មជាតិពិតនៃរបស់ទាំងនេះ ដូចជាអនិច្ចា (អ្វីៗមិនទៀង) ទុក្ខ (ការឈឺចាប់) និងអនត្តា (គ្មានខ្លួនឯងអចេតនា)។ វាមិនមែនជាចំណេះដឹងពីសៀវភៅទេ ប៉ុន្តែជាការសម្គាល់ដោយប្រាជ្ញា។
សតិគឺដូចជាពន្លឺភ្លើងដែលបញ្ចាំងភ្លើងស្រួល ខណៈបញ្ញាគឺការវិភាគពីអ្វីដែលឃើញនោះ។ ពួកវាដំណើរការរួមគ្នា ដូចជាក្នុងការអនុវត្ត Satipatthana (ស្មារតិប្ថាន) ដែលសតិជួយសង្កេត និងបញ្ញាជួយយល់។
តារាងប្រៀបធៀបភាពខុសគ្នា
| លក្ខណៈសំខាន់ | សតិ (Mindfulness) | បញ្ញា (Wisdom) |
|---|---|---|
| និយមន័យសាមញ្ញ | ការសង្កេតបច្ចុប្បន្នភាពដោយមិនសង្ស័យ (ដូចជាការដកដង្ហើម ឬសេនសរាងកាយ) | ការយល់ដឹងស៊ីជម្រៅអំពីគោលបំណងនៃសេចក្តីកើតមាន (ដូចជាការសម្គាល់ថាអារម្មណ៍មិនទៀង) |
| មូលដ្ឋានវិទ្យាសាស្ត្រ | ប៉ះពាល់ដល់ខួរក្បាល prefrontal cortex (បង្កើនការយកចិត្តទុកដាក់ និងកាត់បន្ថយស្ត្រេសនៅ amygdala)។ ការស្រាវជ្រាវបង្ហាញថា ការអនុវត្តសតិកាត់បន្ថយភាពតានតឹង ២០-៣០%។ | ពាក់ព័ន្ធនឹងការរួមបញ្ចូលព័ត៌មាននៅ prefrontal cortex និង ventral striatum (សម្រាប់ការសម្រេចចិត្តប្រកបដោយចិត្តសន្តិភាព)។ វាជួយពង្រឹងការគ្រប់គ្រងអារម្មណ៍ និងការសម្រេចចិត្តសង្គម។ |
| ការអនុវត្តក្នុងពុទ្ធសាសនា | សមាធិ (ការផ្តោតចិត្ត) និងការស្លៀកសម្រាប់កាយ វេទនា ចិត្ត ធម៌ | វិបស្សនា (ការសម្គាល់ធម្មជាតិ) ដើម្បីទទួលបាន insight |
| ផលប៉ះពាល់ទៅលើសុខភាព | កាត់បន្ថយភាពថប់អារម្មណ៍ បង្កើនការគេងលក់ | បង្កើនការសម្រេចចិត្តប្រកបដោយចិត្ត និងការយល់ចិត្តអ្នកដទៃ |
មូលដ្ឋានវិទ្យាសាស្ត្រនៅពីក្រោយ
តាមវិទ្យាសាស្ត្រសរសៃប្រសាទ សតិជួយបង្កើត "default mode network" នៅខួរក្បាលឱ្យមានតុល្យភាព ដែលកាត់បន្ថយការគិតឆ្ងាយ (mind wandering) ដែលជាកម្មសិល្ប៍ធម្មតានៃគំនិតមនុស្ស។ ការសិក្សាបានបង្ហាញថា ការអនុវត្តសតិ ៨ សប្តាហ៍អាចផ្លាស់ប្តូររចនាសម្ព័ន្ធខួរក្បាល ដូចជាកើនការសន្យារាងកាយ gray matter នៅតំបន់សម្រាប់ការយកចិត្តទុកដាក់។
ចំណែកបញ្ញា វាត្រូវបានពិពណ៌នាក្នុងចិត្តវិទ្យាថាជា "integrative thinking" ដែលរួមបញ្ចូលចំណេះដឹង អារម្មណ៍ និងបទពិសោធន៍ ដើម្បីសម្រេចចិត្តប្រកបដោយចិត្តសន្តិភាព។ ការស្រាវជ្រាវបានរកឃើញថា បញ្ញាជួយបង្កើន "emotional intelligence" ដែលជួយក្នុងការដោះស្រាយជម្លោះសង្គម។ ពួកវាមិនមែនឯកឯងទេ ប៉ុន្តែសតិជាជំហានដំបូងសម្រាប់បញ្ញា ដូចជាក្នុងការអនុវត្ត vipassana ដែលប្រើសតិដើម្បីទទួលបាន insight។
វិធីអភិវឌ្ឍងាយស្រួលក្នុងសង្គម
- កម្មវិធីអប់រំនៅសាលា: បង្រៀនសតិតាមរយៈការដកដង្ហើម ៥ នាទីក្នុងថ្នាក់ ដែលកាត់បន្ថយស្ត្រេសសិស្ស ២៥%។ សម្រាប់បញ្ញា បន្ថែមការពិភាក្សាអំពីការសម្រេចចិត្តផ្អែកលើអារម្មណ៍។
- ការបណ្តុះបណ្តាលការងារ: ប្រើ app ដូចជា Headspace សម្រាប់សតិ (១០ នាទី/ថ្ងៃ) និង workshop សម្រាប់បញ្ញា ដូចជាការសម្គាល់ភាពមិនស្មើភាពក្នុងក្រុមការងារ។ ការសិក្សាបង្ហាញថា វាបង្កើនផលិតភាព ១៥%។
- សហគមន៍: រៀបចំក្រុមសមាធិសប្តាហ៍ ឬការសម្គាល់ធម្មជាតិក្នុងឧទ្យាន ដើម្បីអភិវឌ្ឍទាំងពីរ។ ចាប់ផ្តើមពីសតិ (body scan) រួចទៅបញ្ញា (ការសួរថា "ហេតុអ្វីខ្ញុំមានអារម្មណ៍នេះ?")។
- ការវាស់វែង: ប្រើកម្មវិធីដូចជា Mindfulness Quotient ឬការសិក្សាខួរក្បាល (fMRI) ដើម្បីតាមដានវឌ្ឍនភាព ដែលធ្វើឱ្យវាជាក់ស្តែងនិងទាក់ទាញ។
ដោយធ្វើតាមវិធីទាំងនេះ សង្គមអាចអភិវឌ្ឍសតិនិងបញ្ញាដើម្បីកាត់បន្ថយជម្លោះ បង្កើនការយល់ចិត្ត និងសម្រេចចិត្តប្រសើរជាងមុន។ បើអ្នកចង់ដឹងលម្អិតបន្ថែម ឬឧទាហរណ៍ជាក់លាក់ សូមសួរ! 😊